Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός;
Ο όρος «σχολικός εκφοβισμός» (school Bullying) όπως και ο όρος «θυματοποίηση» χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν μία επιθετική συμπεριφορά, η οποία ασκείται εσκεμμένα, απρόκλητα, συστηματικά και επαναλαμβανόμενα με σκοπό την επιβολή και την πρόκληση ψυχικής και σωματικής πίεσης καθώς και την κατάχρηση εξουσίας σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.
Τι δεν είναι σχολικός εκφοβισμός;
Αξίζει να διευκρινιστεί οτι όλες οι μορφές σχολικής επιθετικότητας δεν αποτελούν εκφάνσεις σχολικού εκφοβισμού.
Συγκεκριμένα όταν τα εμπλεκόμενα μέλη είναι ίσης δύναμης , αριθμού, σωματικής διάπλασης, κοινωνικής θέσης τότε πρόκειται μεν για επιθετική σύγκρουση αλλά όχι για εκφοβιστική συμπεριφορά. Εκτός από την ισότητα στη δύναμη , όταν παρατηρείται όμοια συναισθηματική αντίδραση (π.χ. και οι 2 είναι θυμωμένοι) δεν γίνεται λόγος για εκφοβισμό.
Επίσης η έκφραση επιθετικότητας στα πλαίσια παιχνιδιού δεν αποτελεί αναγκαστικά μορφή εκφοβισμού. Η επιθετικότητα μπορεί να εκδηλωθεί σε μορφές συμπεριφοράς κοινωνικά αποδεκτές, όπως είναι η διεκδικητικότητα, το θάρρος της γνώμης.
Αντιθέτως στις περιπτώσεις του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο, η επιθετικότητα και η δύναμη (σωματική, ψυχολογική ή κοινωνική) διαστρεβλώνονται, γίνονται μέσο επιβολής και μάλιστα ένας τρόπος συσχέτισης με τους άλλους σε δυαδικό και ομαδικό επίπεδο. Όταν ένας μαθητής –στόχος φοβάται και αδυνατεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του σε υπερκείμενη απειλή από ισχυρότερο/ους , πρόκειται για εκφοβισμό.
-
Σωματική / Άμεση: Σπρωξίματα , κλοτσιές, σκουντήγματα, αγνωνιές, γροθιές, τρικλοποδιές, χτυπήματα με αντικείμενα, περιορισμό του άλλου μέσω σωματικών χειρονομιών.
-
Λεκτική / Άμεση: Συστηματική χρησιμοποίηση φραστικών επιθέσεων, απειλών , προσβολών και σεξουαλικών υπονοουμένων.
-
Κοινωνική / Έμμεση: Διάδοση κακόβουλων φημών, απειλές σωματικής βίας, απόσπαση χρημάτων και προσωπικών αντικειμένων, κοινωνική απομόνωση , αγνόηση του ατόμου, άσκηση επιρροής στην ομάδα των συνομηλίκων προκαλώντας αντιπάθεια για κάποιο συμμαθητή τους.
-
Ηλεκτρονική: Αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού μέσω sms, e-mail. Χρήση ή παραποίηση προσωπικών δεδομένων, αποκλεισμός από κάποια διαδικτυακή ομάδα, κλήσεις στο κινητό με απόκρυψη, απειλές/προσβολές, δυσφήμιση, δημοσιοποίηση εικόνων χωρίς άδεια, γελοιοποίηση.
-
Ρατσιστική: διάδοση υβριστικών σχολίων εξαιτίας της καταγωγής, της κοινωνικής τάξης, της οικονομικής κατάστασης
-
Σεξουαλική: ανήθικες χειρονομίες, ανεπιθύμητα αγγίγματα, σοβαρές σεξουαλικές επιθέσεις και κακοποίηση.
Συνέπειες του εκφοβισμού:
- Σωματικές:
Γρατσουνιές , μώλωπες, πονοκέφαλοι, στομαχόπονοι, αϋπνίες , εφιάλτες, άγχος , στρες, αδύναμο ανοσοποιητικό, απώλεια ισορροπίας.
- Ψυχολογικές/ Νοητικές:
Μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης
Δυσκολίας στη μνήμη και στη μάθηση
Μαθησιακές δυσκολίες
Έκπτωση επικοινωνίας, συναισθηματικής έκφρασης
Σχολική άρνηση, απουσίες
Φοβίες, αγχώδεις διαταραχές
- Κοινωνικές:
Προσκόλληση σε ένα φίλο υποτακτικά από φόβο μην τον χάσουν και μείνουν μόνοι.
Τάση να κάνουν παρέα με παιδιά που υπολείπονται και αυτά σε κοινωνικές δεξιότητες.
Δυσκολία στις σχέσεις και στις φιλίες
- Αυτοεικόνα:
Χαμηλή αυτοεκτίμηση
Δεν αποδέχονται τον εαυτό τους, ιδιαίτερα ευαίσθητα παιδιά
Συνεχές αίσθημα ενοχής.
Θύμα – Θύτης και λοιποί :
Προφιλ Θύματος:
Οι μαθητές – θύματα συνήθως είναι παιδιά ανασφαλή, αγχώδη, μοναχικά με χαμηλή αυτοεκτίμηση. Μπορεί όμως να είναι και προκλητικά, αντιδραστικά , αδέξια, υπερκινητικά με μαθησιακές δυσκολίες ή να ανήκουν με μία μειοψηφική ομάδα (εθνότητα, θρήσκευμα, αναπηρία, παχυσαρκία).
Προφίλ Θύτη:
Οι μαθητές – θύτες συνήθως χαρακτηρίζονται από εξωστρέφεια και παρορμητική συμπεριφορά, ιδιαίτερα χειριστικοί με έλλειψη ενσυναίσθησης. Εκλογικεύουν και δικαιολογούν εύκολα τις πράξεις τους ως πρόκληση του θύματος και ελαχιστοποιούν τις συνέπειές τους για το θύμα. Έντονα παραβατική συμπεριφορά.
Ο ρόλος των Θεατών στον εκφοβισμό:
Οι υπόλοιποι θεατές είτε συμμαθητές , είτε ενήλικες τείνουν να παίρνουν το μέρος του θύτη, έτσι νιώθουν και αυτοί δυνατοί, τον θαυμάζουν , μπορεί και να τον φοβούνται, διασκεδάζουν και τον ενθαρρύνουν στη βία.
Δεν αναφέρουν το περιστατικό σε άλλους γιατί το θεωρούν «κάρφωμα», φοβούνται , νιώθουν τύψεις και αδυναμία.
Θα έπρεπε όμως να απορρίπτουν τέτοιες συμπεριφορές , να παρεμβαίνουν για να τις διακόπτουν, να υποστηρίζουν και να βοηθούν το θύμα αν είναι σε θέση , διαφορετικά να αναφέρουν το περιστατικό και να ενθαρρύνουν και το θύμα να κάνει το ίδιο.
Τρόποι πρόληψης και αντιμετώπισης
Η αιτιολογία του εκφοβισμού είναι πολυπαραγοντική και η αντιμετώπισή του θα πρέπει να είναι πολυεπίπεδη. Κάθε μέλος της σχολικής κοινότητας φέρει ευθύνη και έχει ρόλο στην αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού. Ο βαθμός εμπλοκής κάθε μέλους σχετίζεται τόσο με την ιδιότητά του όσο και με τη σοβαρότητα και τη συχνότητα των περιστατικών του εκφοβισμού, συνεπώς όλοι θα πρέπει να συνεργαστούν σε ένα πλαίσιο παράλληλων δράσεων.
Ο διευθυντής και οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να καταγράφουν τα περιστατικά του εκφοβισμού και να προσδιορίζουν αν πρόκειται για επαναλαμβανόμενες επιθετικές ή εκφοβιστικές συμπεριφορές. Να προσεγγίζουν το παιδί – Θύμα ακούγοντας με προσοχή και σοβαρότητα αυτά που έχει να πει, εμπνέοντας του εχεμύθεια και εξασφαλίζοντας του υποστήριξη.
Οι γονείς των εμπλεκόμενων παιδιών επίσης θα πρέπει να ενημερώνονται για την έκταση του περιστατικού, ώστε να συζητήσουν μαζί τους για τα συναισθήματά και τις ανάγκες τους. Αν το παιδί παραπονιέται για μεγάλο χρονικό διάστημα ότι έχει σωματικούς πόνους, αν παρατηρούνται δυσκολίες στον ύπνο, επίμονη άρνηση να πάει στο σχολείο , θα πρέπει να επισκεφτούν έναν ειδικό ψυχικής υγείας.
Όσον αφορά τους γονείς του παιδιού – θύτη θα πρέπει να συζητήσουν και να συνεργαστούν με το σχολείο για την αντιμετώπιση του προβλήματος σχετικά με τη βίαιη συμπεριφορά του παιδιού.
Σημαντικός επίσης είναι ο ρόλος και η στάση των υπόλοιπων συμμαθητών ο οποίος θα πρέπει να είναι ενεργός. Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να συζητούν μαζί τους για το ποια θα ήταν η κατάλληλη συμπεριφορά σε ένα περιστατικό εκφοβισμού, ποιες ευθύνες έχουν όταν παρατηρούν να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Κάποιες στρατηγικές αντιμετώπισης των περιστατικών εκφοβισμού είναι τα μοντέλα συνομηλίκων, τα οποία περιλαμβάνουν:
- την προσέγγιση που δεν εστιάζει στο φταίξιμο
- ο «συνομηλίκος πρότυπο»
- η «συμβουλευτική μεταξύ συνομηλίκων»
- η «διαμεσολάβηση»
- οι «προσεγγίσεις υποστήριξης μεταξύ των συνομιλήκων»
Όλα τα παραπάνω αποτελούν κάποιες σημαντικές δράσεις σε επίπεδο πρόληψης και αντιμετώπισης του εκφοβισμού, εφόσον όμως το φαινόμενο είναι πολυπαραγοντικό δεν μπορεί να δοθεί λύση στο πρόβλημα μοναδιαία. Απαιτείται η σχεδίαση και η εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου προγράμματος παρέμβασης , στο οποίο θα συμμετέχουν συνειδητά και ενεργά όλοι οι εμπλεκόμενοι. Σε καμία περίπτωση δε θα πρέπει αυτά τα περιστατικά να παραβλέπονται, να υποτιμώνται και να αποσιωπούνται.
Ποδαροπούλου Μαρία
Ιατρός